Д.Эрдэнэсоёл

Багш Д.Эрдэнэсоёл (докторант)
• Мэргэжил: Нягтлан бодогч эдийн засагч
• Мэргэжлийн зэрэг, цол: Докторант, МНБ,ТИНБ
• Заадаг хичээл: Бүртгэлийн стандарт ёс зүй, Бүртгэлийн үндэс, БМС
• 1998 онд МУИС. Завханы ЭЗК Ня-бо-ийн анги
• E-mail: soyol_6939@yahoo.com

Ëåêö: 1       Ñýäýâ: Çàðäëûí á¿ðòãýëèéí ñóäëàõ ç¿éë

Ø  Ñýäâèéí íèéò îðîõ öàã 4 öàã

Ø  Îþóòíû èðö, á¿ðòãýë æóðíàë áè÷èëò  3 ìèí

Ø  ªìíº ¿çñýí õè÷ýýëèéã ýðãýí ñàíàõ, áàòàòãàõ  10 ìèí

Ø  Øèíý õè÷ýýëèéã çààõ    75 ìèí

Ø  Ãýðèéí äààëãàâàð ºãºõ , çºâëºõ  2 ìèí

 

1.     ÍÁÁ-ä Ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí çàðäëûí á¿ðòãýëèéí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã

2.     Çàðäëûí á¿ðòãýëèéí ñóäëàõ ç¿éë

3.     Çàðäàë ºðòãèéí òóõàé åðºíõèé îéëãîëò

4.     Çàðäëûí á¿ðòãýëèéí ¿¿ðýã ìýäýýëëèéí ñèòåì

5.     Çàðäëéí á¿ðòãýëèéí ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿é

Íýã: ÍÁÁèéí ìýäýýëýë íü :

1.     Ãàäíû ìýäýýëýë õýðýãëýã÷äèéí ìýäýýëëýýð õàíãàõ

2.     Óðò áîëîí áîãèíî õóãàöààíä ÿâóóëàõ òºëºâëºãºº ò¿¿íä àøèãëàõ íîðì, íîðìàòèâèéã áîëîâñðóóëàõ

3.     ¯éë àæèëëàãààíû ÿâö ¿ð ä¿íã øèíæëýí ¿çýæ ä¿ãíýëò ºãºõ, ñàíàë áîëîâñðóóëàí óäèðäëàãûí øèéäâýð ãàðãàõ

4.     ¯éë àæèëëàãààíû ÿâöàä õÿíàëò òàâèõ ãýñýí 4 ¿íäñýí çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëäýã.

Ñàíõ¿¿ãèéí á¿ðòãýë íü íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ýõíèé çîðèëãûã õàíãàäàã.Ñàíõ¿¿ãèéí á¿ðòãýëýýð õºðºí㺠îðóóëàã÷èä, çýýëä¿¿ëýã÷èä, õóâü íèéë¿¿ëýã÷èä , õóâüöàà ýçýìøèã÷èä, çàñãèéí ãàçðûí áàéãóóëëàãóóä , òàòâàðûí àëáà, äààòãàëûí áàéãóóëëàãà çýðýã ãàäíû ìýäýýëýë õýðýãëýã÷äèéã øààðäëàãàòàé ìýäýýëëýýð õàíãàõ  ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áóþó áàëàíñ, îðëîãî ¿ð ä¿íãèéí òàéëàí, ºì÷ ººð÷ëºëòèéí òàéëàí, ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàí çýðãèéã ãàðãàäàã.  Ãàäíû ìýäýýëýë õýðýãëýã÷èä íü ººðñäèéí øààðäëàãàòàé ìýäýýëëèéã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãààñ õàðàõààñ ãàäíà òóõàéí áàéãóóëëàãûí òºëáºðèéí ÷àäâàð, ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í , ¿ð àøèã , ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàëä ¿íýëýëò ä¿ãíýëò ºãíº. Ñàíõ¿¿ãèéí á¿ðòãýëýýð ãàð÷ áàéãàà òàéëàí íü ãàäíû ìýäýýëýë õýðýãëýã÷äèéã øààðäëàãàòàé ìýäýýëëýýð õàíãàæ áàéõûí òóëä

1.     Îîëí óëñûí á¿ðòãýëèéí ñòàíäàðòàä íèéöñýí

2.     Õºíäëºíãèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãààð áàòàëãààæñàí áàéõ õýðýãòýé.

Óäèðäëàãûí á¿ðòãýë íü ÍÁÁýýð ãé¿öýòãýõ ¿íäñýí 4 çîðèëòûí ñ¿¿ëèéí 3-èéã ã¿éöýòãýõýä àøèãëàãääàã. ªºðººð õýëáýë óäèðäëàãûí á¿ðòãýë íü áàéãóóëëàãûí äîòîîä ¿éë àæèëëàãààã çîõèîí áàéãóóëàõàä øààäëàãàòàé ìýäýýëëýýð õàíãàäàã. Óäèðäëàãà íü ýäãýýð ìýäýýëëèéã àøèãëàí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëàõ øèéäâýðèéã áîëîâñðóóëàí ãàðãàäàã. Èéìýýñ ñàíõ¿¿ãèéí á¿ðòãýë íü ãàäààä ìýäýýëýë õýðýãëýã÷èä çîðèóëàãäñàí á¿ðòãýë áàéäàã áîë óäèðäëàãûí á¿ðòãýë íü äîòîîä ìýäýýëýë õýðýãëýã÷äýä çîðèóëàãäñàí áàéäàã. Ýíý 2 á¿ðòãýë íü äàðààõü ¿íäñýí ÿëãààòàé þì.

1.     ÓÁ íü óäèðäëàãàä àøèãëàãäàõ äîòîîä ìýäýýëëýýð õàíãàõ ¿¿ðýãòýé.

2.     ÓÁ-ä àøèãëàãäàæ áàéãàà á¿õ ìýäýýëýë íü ºíãºðñºí ¿åèéí áèø èðýýä¿é ð¿¿ õàíäñàí áàéäàã Óäèðëàãûí õàðèóöëàãà íü àæëàà òºëºâëºí ã¿éöãýõýä ÷èãëýãääýã ó÷ðààñ èðýýä¿éã òîäîðõîé õàðóóëàõ óäèðäëàãûí ìýäýýëëýýð õàíãàñàí áàéõûã øààðääàã ýíý óòãààð ñàíõ¿¿ãèé á¿ðòãýëèéí òàéëàí íü áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí ºíãºðñºí ¿åèéí ò¿¿õ áàéäàã áîë óäèðëàãûí á¿ðòãýëèéí ìýäýýëýë íü èðýýä¿éí õîëáîãäîõ ººð÷ëºëò¿¿äýýð íü òîäîðõîéëæ õàðóóëñàí ìýäýýëýë áàéäàã.

3.     Óäèðäëàãûí á¿ðòãýë íü  õýðýãöýýíäýý õàìààðàëòàé õàðèëöàí õîëáîîòîé ìýäýýëëèéã óÿí õàòàí áàéäëààð àøèãëàäàã. Ñàíõ¿¿ãèéí á¿ðòãýëèéí ìýäýýëýë íü áîäèòòîéãîîð òîäîðõîéëîãäîæ øàëãàãäàæ áàòàëãààæñàí ìýäýýëýë áàéäàã.

4.     Óäèðëàãûí á¿ðòãýë íü òóéëûí áà õàðüöàíãóé ¿íýíä îéðòîõ, íÿãò íÿìáàé òîîöîîëîë ìºí ìºí㺺ð èëýðõèéëýãäñýí ìýäýýëëèéã îíöãîéëîí àâ÷ ¿çäýãã¿é.

5.     ÓÁ íü áàéãóóëëàãûã íýã á¿õýë á¿òýí íýãæ ãýæ ¿çýõýýñýý èë¿¿ ò¿¿íèé äîòîîä õýñýãëýëèéã îíöëîí àâ÷ ¿çäýã. ÑÁ íü áàéãóóëëàãûã á¿õýëä íü àâ÷ ¿çíýí áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààíû òàéëàíã íýãòãýí ãàðãàæ , ýöñèéí ¿ð ä¿íã íü òîäîðõîéëäîã.

6.     ÓÁ íü ÍÁÁèéí íèéòýýð õ¿ëýýí çºâøººðñºí çàð÷ìóóäûã áàðèìòëàäàãã¿é. Ó÷èð íü àæ àõóéí áàéãóóëëàãûí äîòîîä ¿éë àæèëëààãààíû íóóöûã õàäãàëàõòàé õîëáîîòîéãîîð íèéòýýð õ¿ëýýí çºâøººðñºí çàð÷ìóóäûã áàðèìòëàõ áîëîëöîîã¿é.

7.     ÓÁ íü áóñàä øèíæëýõ óõààíûã ººðòºº ºðãºí àøèãëàäàã.

8.     ÓÁ íü àëáàäëàãûí áèø øèíæ ÷àíàðòàé .ÑÁ íü àëáàäëàãûí øèíæ ÷àíàðòàé ººðººð õýëáýë òîäîðõîé õóóãàöààíä çààâàë ãàðãàæ õýðýãëýã÷äýä õ¿ðãýäýã.

ÑÁ áà ÓÁ íü äàðààõü ç¿éë¿¿äýýðýý àäèë òàëòàé ýíý íü:

1.     Ýíý 2 á¿ðòãýë íü íÿãòëàí áîäîõ áçðòãýëýýð ãàð÷ èðñýí ìýäýýëýë äýýð òóëãóóðëàäàã.

2.     Ýíý 2 á¿ðòãýë íü óäèðäëàãûí õàðèóöëàãûí òîãòîëöîîíä ¿íäýñëýí áèé áîëäîã.

Õî¸ð:  Òàéëàí áàëàíñàä áàðàà ìàòåðèàëûí ºðòãèéã ºðòãèéí òàéëàíä áîðëóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòãèéã õýðõýí òîäîðõéîëîõûã ñàíõ¿¿ãéèí á¿ðòãýëýýð àâ÷ ¿çäýã Ýíý íü òºðºë á¿ðèéí á¿òýýãäýõ¿¿í àæèë ¿éë÷èëãýýíèé ºðòãèéã á¿ðä¿¿ëýõ , äóóñààã¿é ¿éëäâýðëýëèéí ¿ëäýãäëèéã òîäîðõîéëîõ, çàðäëûã õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýõ, ò¿¿íä õÿíàëò òàâèõ àæëûã á¿ðýí ä¿¿ðýí õàìàð÷ ÷àääàãã¿é. Çàðäëûí ìýäýýëýë íü àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íã èëýðõèéëýõ õàìãèéí ÷óõàë ìýäýýëýë áàéäàã. Èéìä çàðäëûí á¿ðòãýëýýð ãàð÷ èðñýí ìýäýýëýë íü ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí óäèðëàãûí á¿ðòãýë 2óëàíä íü àøèãëàãääàã. Çàðäëûí á¿ðòãýëèéí òóñëàìæòàéãààð ñàíõ¿¿ãèéí á¿ðòãýëä àøèãëàãäàõ äàðààõü ìýäýýëëèéã ãàðãàæ àâäàã.

1.     Áàëàíñàíä òóñãàãäàõ áàðàà ìàòåðèàëûí ¿ëäýãäýë, Áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í, äóóñààã¿é ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýýã òîäîðõîéëîõ

2.     Áîðëóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íéè ºðòãèéã òîäîðõîéëîõ

3.     Îðëîãûí òàéëàíä òóñãàãäàõ ¿éë àæèëëàãààíû çàðäëûã òîäîðõîéëîõ

4.     ¯íäñýí áóñ ¿éë àæèëëàãààíû áîëîí ¿éë àæèëëàãààíû áóñ çàðäàë àëäàãäëûã òîäîðõîéëîõ

ÓÁ-ä äàðààõü ìýäýýëëèéã òîäîðõîéëíî.

1.     ¯éë àæèëàëãààíû áîãèíî õóãàöààíû òºëºâëºãºº áóþó òºñºâ çîõèîõîä àøèãëàãäàõ íîðì íîðìàòèâ, áóñàä ¿íäýñëýõ ìàòåðèàëûã áýëòãýõ

2.     Õóäàëäàí àâñàí áàðàà ìàòåðèàë , ¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿í, ãé¿öýòãýñýí àæèë ¿éë÷èëãýýíèé íýãæ ºðòãèéã òîäîðõîéëîõ

3.     Çàðäëûã çàðäëûí îáúåêòîîð íü õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýæ õÿíàëò òàâèõ

4.     Çàðäëûí ãé¿öýòãýëèéã òºñºâòýé íü çýðýãö¿¿ëýõ çàìààð õýëáýëçëèéí øèíæèëãýý õèéæ øàëòãààíûã íü èëð¿¿ëýõ

5.     Çàðäëûí õýëáýëçëèéí øàëòãààíûã íü ¿íäýñëýí óäèðäëàãûí õîëáîãäîõ øèéäâýð ãàðãàõ

6.     Çàðäëûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí ¿ç¿¿ëýëòòýé íü õàðüöóóëàõ çàìààð óäèðäëàãûí øèéäâýð ãàðãàõ çýðýãòàøèãëàíà.

ÇÁ íü äýýðõè ìýäýýëëèéã áýëòãýõ ººðèéí àðãà ç¿éòýé áà ñóäëàõ ç¿éëòýé íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí áèåý äààñàí íýã òºðºë þì. Çàðäëûí á¿ðòãýëèéí ñóäëàõ ç¿éë íü : Çàðäëûã á¿ðòãýõ îáúåêò áîëîí çàðäëûí ç¿éëýýð õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýæ, ººðèéí ºðòãèéã íü òîîöîõ àðãà ç¿é þì. ªºðººð õýëáýë ÇÁýýð äàðààõü ç¿éëñèéã ñóäàëíà.

1.     Çàðäëûã õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýõ àðãà ç¿é

2.     ¯éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿ç¿¿ëñýí àæèë ¿éë÷èîãýýíèé ºðòãèéã òîäîðõîéëîõ àðãà ç¿é, ò¿¿íèé õóâèëáàðóóä

3.     ¯éëäâýðëýëèéí íýìýãäýë çàðäëûã õóðèìòëóóëàí õóâèàðëàõ

4.     ¯éë÷èëãýýíèé íýãæèéí çàðäëûã òîîöîæ õóâèàðëàõ

5.     ªðòºã çàðäëûí õýìíýëò õýòðýëòèéã òîäîðõîéëîí øèíæèëæ, øàëòãààíûã íü èëð¿¿ëýõ, õîëáîãäîõ øèéäâýð ãàðãàõ

6.     ñòàíäàðò çàðäëààð ºðòºã òîîöîæ áàéãàà íºõöºëä çàðäëûí õýëáýëçëèéã òîäîðõîéëæ, á¿ðòãýõ çýðãèéã ñóäàëíà. 

Ãóðàâ:  Çàðäàë ãýäýã íü àëèâàà íýã ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõòàé õîëáîãäîí ãàð÷ áàéãàà õºðºíãº, õºäºëìºðèéí çàðöóóëàò, ò¿¿íèé ìºí㺺ð èëýðõèéëýãäñýí õýìæýý þì. Çàðäëûã ¿éë àæèëëàãààíû òîäîðõîé îáúåêòòîé õîëáîãäîí òîäîðõîé õóãàöààãààð çààãëàí õóðèìòëóóëñíûã ºðòºã ãýíý. ªðòãèéí îáúåêò íü ºðòãèéã òîäîðõîéëîõ, çàðäëûã õóðèìòëóóëàõ, àëèâàà íýãæ ¿éë àæèëëàãàà áóþó òîõèîëäîë þì. Ýäãýýð íýã ¿éë àæèëëàãàà òîõèîëäîë íü òîäîðõîé íýã á¿òýýãäýõ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿í, íýã òºðëèéí á¿ëýã áóþó õýñýã á¿òýýãäýõ¿¿í, ò¿¿íèéíýãæ õýñã¿¿ä, áèçíåñ ýðõýëæ áàéãàà àæ àõóéí íýãæèéí àæëûí çàõèàëãà , ãýðýý òºñºë, ¿éë ÿâö, ¿éë àæèëëàãàà, ò¿¿íèé ¿å øàò, çîðèëò öåõ òàñàã, ñàëáàðààñ á¿ðäýíý. ºðòºã çàðäàë 2 íü íýã òàëààð ñàëøã¿é õîëáîîòîé, íºãºº òàëààð áèå áèåíýýñýý ÿëãàãäàõ ÿëãààòàé îéëãîëò þì. Äàðààõü 2 ¿íäñýí ÿëãààòàé.

1.     Èõýíõè òºðëèéí çàðäàë ºðòãèéã òîäîðõîé îáúåêòòîé õîëáîîòîé áàéäàã áîëîâ÷ äàíãààðàà ºðòãèéã á¿ðä¿¿ëäýãã¿é.

2.     Çàðèì òºðëèéí çàðäàë ºðòãèéí òîäîðõîé îáúåêòòîé õàìààðàëòàé áàéäàã.

Øóóä áóñ çàðäàë

Øóóä çàðäàë

Òîäîðõîé íýð òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýýíèé òîäîðõîéëîõûí òóëä áîëîëöîîòîé îáúåêòîîð íü çàðäëûã õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýäýã. ÇÁèéí ñèñòåìä èéíõ¿¿ õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýõ íü ºðòãèéã òîäîðõîéëîõ, çàðäëûã òºëºâëºõ áîëîí õÿíàõ õýðýãöýýíýýñ õàìààð÷ ººð÷ëºãäºõ ó÷ðààñ îëîí òîîíû õýìæèãäýõ¿¿íýýð òîäîðõîéëîãäîíî. ªðòãèéí îáúåêòèéí òîäîðõîé ñîíãîëò íü ãàðñàí àëèâàà çàðäëûã òîäîðõîéëîõ, õóðèìòëóóëàõ, õóâààðèëàõ, áîëîí ìýäýýëýõ õóãàöààíààñ õàìààðàõã¿é áºãººä ¿ðãýëæ îí öàã õóãàöààíûõ áàéäàã. ºðòãèéí îáúåêòèéí ñîíãîëò íü þóíû ºðòºã âý? ãýñýí ºðòãèéí ¿íäñýí àñóóëòûí õàðèóëò áîëæ áàéäàã. ªðòãèéí îáúåêòèéã íýãýíò ñîíãîæ àâñíû äàðàà ò¿¿íä õàìààðàãäàõ çàðäëûí õýìæýý íü ºðòãèéí îáúåêòîîð çàðäëûã õýðõýí ä¿ðñýëæ õàðóóëàõààñ èõýýõýí õàìààðäàã . Ǻàðäëûã ä¿ðñëýí õàðóóëàõ íü êàðäëûí õýìæýýã òîäîðõîé çîðèëãîîð , áîäèòîéãîîð, ¿ð ä¿íòýéãýýð òîäîðõîéëîõîä ÷èãëýãääýã. ºðòãèéí îáúåêòîîð íü çàðäëûã ä¿ðñëýí õàðóóëàõ íü ò¿âøèíãèéí õóâüä ÿëãààòàé. Çàðäëûã òîäîðõîéëîí õàðóóëàõ 2 ò¿âøèí áàéäàã áºãººä õîëáîãäîõ á¿õ çàðäëûã ºðòãèéí òîäîðõîé îáúåêòûí  øóóä áà øóóä áóñ ãýñýí 2 çàðäàëä õàìààðíà. Çàðäëûã òîäîðõîéëîí õàðóóëàõ ò¿âøèí íü äàðààõü áàéäàëòàé áàéíà.

                                

Çàðäëûí òºðºë 

 

Òîõèîäëûí ÷àíàðòàé àðãàð õóâààðèëàõ

Øóóä áóñààð Òîîöîæ íîîãäóóëàõ

Øóóä íîîãäóóëàõ

ºðòãèéí òîäîðõîé

îáúåêòîä õàìààðàõ

çàðäëûã òîäîðõîéëîõ

àðãà ç¿é

Øóóä òóñãàãäàõ çàðäàë íü ¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýãæ á¿ðä ò¿¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã áîëæ áèåò õýìæýýãýýð áîëîí òîäîðõéîëîãäñîí ä¿íãýýðýý øèíãýæ áàéãàà çàðäàë þì. Øóóä áóñààð õóâèàðäëàãäàõ çàðäàë íü ¿éëäâýðëýãäýõ òóõàé á¿ðä íü òîäîðõîé á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýãæ õýñã¿¿äýä õóâààðèëàãäàõ çàðäëóóä îðíî. ¯¿íä íü: á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàãâàðûã ãàðãàõ, òåõíèêèéí çàñâàð ¿éë÷èëãýý, àæèë÷äûã äàäëàãàæóóëàõ ãýõ ìýò çàðäàë îðíî. Ýäãýýð çàðäëûã íýãæ á¿òýýãäýõ¿¿íä õóâààðèëàí íîîãäóóëàõäàà òóõàéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé àìüäðàëûí ìº÷ëºãèéí õóãàöààíä ¿éëäâýðëýãäýõ á¿õ á¿òýýãäýõ¿¿íä õóâààðèëàí øèíãýýäýã.

ĺðºâ:  ÇÍÁÁ íü äàðààõü ¿¿ðýãòýé.

1.     ¯éë  àæèëëàãààãàà ÿâóóëàõ çàðäëûí òºñºâ, òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëæ, õýðýãæ¿¿ëýõýä çàðäëûí á¿ðòãýëèéí ìýäýýëëèéã àøèãëàíà.

2.     ¯éë àæèëëàãààíû ÿâöàä ãàðñàí çàðäëûã òºëºâëºãººòýé çýðãýö¿¿ëýõ çàìààð ò¿¿íèé ã¿éöýòãýëä õÿíàëò òàâèõàä ÇÁèéí ìýäýýëëèéã àøèãëàíà.

3.     ¯éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íã çºâ òîäîðõéîëîõ õºðºíãèéí ¿íýëãýýã çºâ òîãòîîõ çîðèëãîîð ¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿í, ã¿éöýòãýñýí àæèë ¿éë÷èëãýý òóñ á¿ðýýð ºðòºã òîäîðõîéëîõîä ÇÁèéí ìýäýýëëèéã àøèãëàíà.

4.     Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí áîëîí áîãèíî õóãàöààíû øéèäâýð ãàðãàõ òàòâàðûí òàéëàíãèéí øààðäëàãààð áàðàà ìàòåðèàëûí áîëîí áîðëóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòãèéã òîäîðõîéëæ àøèã îðëîãûã òîîöîõîä ÇÁèéí ìýäýýëëèéã àøèãëàíà.

ÇÁèéí ìýäýýëýë íü áàëàíñàä òóñãàãäàõ ¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿í , áàðàà ìàòåðèàë, įèéí ¿ëäýãäýë, îðëîãûí òàéëàíä òóñãàãäàõ áîðëóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòºã, ¿éë àæèëëàãààíû áîëîí áóñàä çàðäëóóäûã äýëãýðýíã¿é ¿ç¿¿ëýëòýýð íü àãóóëñàí áàéäàã. ͺ㺺 òàëààð ýíý ìýäýýëýë íü õîëáîãäîõ á¿õ çàðäëûã áîëîëöîîòîé á¿õ çàðäëûí áîëîí ºðòãèéí îáúåêòîîð òºñºâ òºëºâëºãººòýé íü çýðýãö¿¿ëýí õàðóóëñàí áàéäàã. Ãýõäýý àæ àõóéí íýãæèéí ã¿éöýòãýæ áàéãàà ¿¿ðýã õýëáýð àæ àõéóí íýãæèéí õýìæýýíýýñ õàìààð÷ ÇÁèéí ìýäýýëëèéí ñèòåì õàðèëöàí ÿëãààòàé, ººðèéí äîòîîä îíöëîãòîé, ìýäýýëëýý õóðèìòëóóëàí áîëîâñðóóëàõ, îëîí ÿíçûí àðãà áàðèëòàé áàéæ áîëäîã. ÇÁèéí ìýäýýëëèéí ñèòåìèéí òóñëàìæòàéãààð ò¿¿íèé ¿íäñýí çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëíý. ÇÁèéí ìýäýýëëèéí ñèñòåìèéã îíîâ÷òîé ¿ð ä¿íòýé , çîõèîí áàéãóóëàõ õýä õýäýí ¿íäñýí øààðäëàãà òàâèãääàã. ¯¿íä:

1.     Çàðäëûí ìýäýýëëèéã áîëîëöîîòîé á¿õ çàðäëûí áîëîí ºðòãèéí îáúåêòîîð òóõàéëáàë á¿õ àæèë ¿éë÷èëãýýíèé íýð òºðºë ¿éë÷èëãýýíèé öåõ òàñàã áðèãàä, àæëûí çàõèàëãà, ãýðýý ò¿¿í÷ëýí àæëûí ¿éë ÿâö òóñ á¿ðýýð õóðèìòëóóëàí ¿ð ä¿íã íü òîäîðõîéëîõ áîëîëöîîòîéãîîð õóðèìòëóóëàõ

2.     Õóðèìòëóóëñàí á¿õ ìýäýýëýë íü õýðýãöýýòýé áàéõ

3.     Çàðäàë ãàðñàí òóõàé á¿ðä íü á¿ðòãýëä ¿íýí çºâ òóñãàõ

4.     Çàðäàë ºðòãèéí á¿õ ìýäýýëýë íü çºâõºí óäèðäëàãàä òºäèéã¿é á¿õ àæèëëàãñäàä îéëãîìæòîé,ýíãèéí ìàÿãò òàéëàíãààð òîäîðõîéëîãäñîí áàéõ

5.     Çàðäëûí ò¿âøèíä õÿíàëò òàâèõ á¿õ õ¿ì¿¿ñèéã øààðäëàãàòàé öàã ¿åä íü ìýäýýëëýýð õàíãàõ áîëîëöîîòîé áàéõ.

6.     ªðòãèéí ìýäýýëëèéí ñèñòåìèéã àæ àõóéí íýæã á¿ðèéí çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òöèéí äàãóó áýëòãýí íýãòãýõýýñ ãàäíà ò¿¿íèéã óäèðäëàãûí á¿õ øàòàíä àøèãëàõ íýãäñýí çàãâàðòàé áàõé øààðäëàãàòàé.

Òàâ: ÇÁèéí ñòàíäàðòàä:

A.     ÇÁ-ä áàðèìòëàõ áîäëîãî äàãàæ ìºðäºõ çàð÷ìóóä

B.     Çàðäëûã õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýõ, òýäãýýðèéã òîäîðõîéëîõ àðãà ç¿é

C.    ªðòºã òîîöîõ àðãà ç¿éí àñóóäëóóä ò¿¿íèéã òîäîðõîéëîõ àñóóäëóóä

D.    ªðòãèéí îáúåêòîä çàðäëûã íîîãäóóëàí õóâèàðëàõ àðãà ªðòºã òîîöõ àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéí îíöëîãò àðãà ç¿éã ñîíãîí àøèãëàõ àñóóäàë

E.     Çàðäëûí íÿãòëàí áîäîã÷äûí ¸ñ ç¿éí àñóóäàë çýðãèéã ¿ëãýð÷èëñýí áàéäëààð òîãòîîæ ºãíº.

ÇÁèéã ¿ð ä¿íòýé íýâòð¿¿ëýõýä çàéëøã¿é õýðýãöýýòýé íýã àñóóäàë áîë çàðäàë ºðòãèéí á¿ðòãýëèéí íÿãòëàí áîäîã÷äûí ¸ñ ç¿éí àñóóäàë þì.Ýíý ¸ñ ç¿éí àñóóäàë íü òóõàéí óëñ îðýû íºõöºë áàäëààñ õàìààðàí ººð ººð õýìæýýòýéãýýð áàéæ áîëîõ áîëîâ÷ ¿íäñýíäýý óð ÷àäâàð, èòãýìæëýãäñýí áàéäàë øóëóóí øóäðàãà çàí ÷àíàð , áîäèò áàéäëûã õàðèóöàõ õàðèóöëàãààñ õàìààðñàí øàëãóóðóóäòàé áàéíà.ÇÁ íü äîòîîä á¿ðòãýëèéí àæèëëàãààã õàìàðäàã ó÷ðààñ ýíý ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýã óäèðäëàãûí á¿ðòãýëèéí íÿãòëàí áîäîã÷ íàð íèéòýýðýý äàãàæ ìºðääºã. Óäèðäëàãûí á¿ðòãýëèéí íÿãòëàí áîäîã÷ íàð 4 ¿íäñýí á¿ëýãò õýñýãëýñýí 15 õàðèóöëàãààð ¸ñ ç¿íé ñòàíäàðòûã äàãàæ ìºðääºã ¯¿íä:

1.     Óð ÷àäâàðûí õóâüä äàðààõü õàðèóöëàãà õ¿ëýýíý.

·         Ìýäëýã ìýðãýæëýý äýýøë¿¿ýõ çàìààð õîëáîãäîõ á¿õ á¿ðòãýëèéã õºòºëæ ÷àäàõ çîõèõ ò¿âøèíã õàíãàñàí áàéõ

·         Çîõèõ ä¿ðýì õóóëü çààâàð áîëîí , òåõíèêèéí ñòàíäàðòûí äàãóó ìýðãýæëèéí ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýõ ÷àäâàðàà õàðóóëàõ

·         Øààðäëàãàòàé ¿íýí çºâ ìýäýýëýëä øèíæèëãýý õèéæ èæ á¿ðýí ýíãèéí îéëãîìæòîé òàéëàí çààâàð áýëòãýõ

2.     Èòãýìæëýãäñýí áàéäëûí õóâüä äàðààõü õàðèóöëàãà õ¿ëýýíý

·         ªºðèéí ýðõ ìýäëèéí õ¿ðýýíýýñ áóñàä ìýäýýëëèéí íóóöûã àëäàõààñ ñýðãèéëýõ

·         ªºðèéí àæëûí ÿâöàä îëæ ìýäñýí èòãýìæëýãäñýí ìýäýýëëèéã ¿íýëýõ, ò¿¿íèé íóóöûí áàòàëãàà ãàðãàõ àæëûã õàðèóöäàãèéí õóâüä äàðãàäàà ìýäýýëëýõ

·         ªºðèéí àæëûí ÿâöàä îëæ ìýäñýí èòãýìæëýãäñýí ìýäýýëëèéããóðàâäàã÷ òàëä àøèãëóóëàõ õóâüäàà àøèãëàõ çýðãýýð õóóëü áóñ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ èéì ñýòãýãäýë òºð¿¿ëýõýýñ çàéëñõèéõ

3.     Øóëóóí øóäðàãà çàí ÷àíàðûí õóâüòä äàðààõü õàðèóöëàãà õ¿ëýýíý

·         ªºðèéí ñîíèðõëûí äàãóó ãàð÷ áîëîõ àëèâàà àëäààíààñ çàéëñõèéõ, ìàðãààíòàé áàéãàà õîëáîãäîõ á¿õ òàëä çºâëºãºº ºãºõ

·         Áóñàä õ¿ì¿¿ñèéí àëèâàà ¿éë àæèëëãààíä ñààä áîëîõ ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõîîñ çàéëñõèéõ

·         ªºðèéí ¿éë àæèëëàãààíä íºëºº ¿ç¿¿ëýõ íºëººëºõ ñýòãýãäýë òºð¿¿ëýõ, àëèâàà îðîëäëîãî, òóõàéëáàë áýëýã ñýëò, äóðñãàëûí ç¿éë àâàõ õ¿ëýýí àâàëòààñ òàòãàëçàõ

·         Òóõàéí áàéãóóëëàãûí õóóëü ¸ñíû , ¸ñ ç¿éä íèéöñýí çîðèëòûí õ¿ðñýí àìæèëòàíä øóóä áîëîí øóóä áóñààð öîõèëò õèéõýýñ òàòãàëçàõ

·         ¯éë àæèëëàãààíû àìæèëò õàðèóöëàãûí ¿íýëãýýíä ìýðãýæëèéí õÿçãààðëàëò õèéñýí áóñàä øààðäëàãóóäûã òàíüæ ìýäýýëýõ

·         ¯ð àøèãòàé áîëîí àøèãã¿é ìýäýýëýë ñàíàëûã ä¿ãíýí ¿çýæ ìýäýýëýë ºãºõ

·         Ìýðãýæëèéí ¿éë àæèëëàãààíäàà ñºð㺺ð íºëººëºõ àæèëëàãààíä îðîëöîõ ò¿¿íä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõýýñ çàéëñõèéõ

4.     áîäèò áàéäëûã òóñãàõ ÷àäâàðûí õóâüä äàðààõü õàðèóöëàãà õ¿ëýýíý.

·         Ìýäýýëëèéã ¿íýí çºâ öàã õóãàöààíä íü áîäèòîéãîîð ìýäýýëëýõ

·         Òóõàéí õýðýãëýã÷èéí ãàðãàñàí òàéëàí òàéëáàð áîëîí çºâëºìæèéã îëéãîõ îéëãîëòîíä íü íºëººëºõ çàìààð õîëáîãäîõ á¿õ ìýäýýëëèéã òîäðóóëàõ çýðýã õàðèóöëàãûã õ¿ëýýíý.